İşyerlerinde Mobbing ve Hukuksal Sonuçları

İşyerlerinde mobbing (psikolojik taciz); İş verenin veya çalışanın üstü konumunda olan veya aynı statüde diğer çalışanın iş dolayısıyla sahip olduğu pozisyonu kötüye kullanarak sistematik bir şekilde; Baskı, şiddet, aşağılama, tehdit veya taciz gibi hareketlerle olarak tanımlanmaktadır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere iş yerinde psikolojik taciz çeşitli yollarla gerçekleşebilmektedir. Bunlar çalışanın işini yapmasına engel olmak gibi gerçekleşebileceği gibi; Angarya görev yüklenmesi, sözlü veya fiziki taciz hatta çalışana iş ahlakı ile bağdaşmayan lakaplarla hitap etmek gibi gerçekleşmesi mümkündür. Çalışan ve iş veren arasında gerçekleşebilecek uyuşmazlıkların başında da iş yerinde mobbing ve mobbing davaları gelmektedir.

Mobbing davalarının daha anlaşılabilir olması açısından öncelikle; İşyerlerindeki mobbing unsurları, psikolojik taciz türleri, iş yerinde mobbing sayılabilecek haller, iş yerinde mobbing nasıl ispatlanır?, mobbing raporu nasıl alınır ve psikolojik taciz nedeniyle tazminat konularında bilgi vermek yerinde olacaktır.

İşyerlerinde Mobbing Unsurları

Yukarıda da belirtildiği gibi iş yerinde psikolojik taciz oldukça geniş kapsamlıdır. Mobbing için yapılan tanımdan yola çıkarak ve yargı organlarının konuya bakış açışı doğrultusunda iş yerinde psikolojik taciz unsurlarını aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

• İş Yerinde mobbingin en temel ve öne çıkan unsuru sistematik bir şekilde tekrar etmesidir.
• Aşağıda belirtmiş olduğumuz psikolojik taciz örneklerinin kasıtlı olarak gerçekleşmesi gerekmektedir.
• Çalışana karşı zorbalık, işten soğutma, bezdirme veya yıldırma amacı ile yapılmalıdır.
• İşyerlerinde mobbinge maruz kalmanın kısmen de olsa amacına ulaşmış olması gerekmektedir.
• İş yerinde psikolojik taciz aleni bir şekilde gerçekleşebileceği gibi gizli bir şekilde gerçekleşmesi de mümkündür.

Psikolojik Taciz Türleri

İşyerlerinde psikolojik taciz aynı statüye sahip çalışanların birbirlerine olan hareketleri şeklinde gerçekleşebileceği gibi; üstün asta, hatta astın üste mobbing uygulaması şeklinde de gerçekleşmesi mümkündür. Bu durumda çalışanın iş yerinde statüsüne göre mobbing  türleri ortaya çıkmaktadır. Bu duruma göre sınıflandırılmış mobbing türleri; Dikey Mobbing, Yatay Mobbing ve Dolaylı mobbingdir.

Dikey Mobbing

İş veren, yönetici veya üst tarafından uygulanan mobbing dikey mobbing olarak adlandırılmaktadır. Günümüzde de en sık rastlanan mobbing türü dikey mobbing olduğunu söylemek mümkündür. Ülkemizde görülen mobbing davalarının büyük bir kısmını dikey mobbing oluşturmaktadır.

Yatay Mobbing

Aynı konumda veya eş değer statüde bulunan kişilerin birbirlerine karşı uygulamış olduğu mobbing türü yatay mobbingdir. İşyerlerinde mobbing kapsamında dikey mobbingden sonra en sık rastlanan mobbing türü yatay mobbingdir.

Dolaylı Mobbing

Uygulamada ve mobbing davalarında sıkça karşılaşılmasa da belirtmek istediğimiz son mobbing türü dolaylı mobbingdir. Yukarıda belirtmiş olduğumuz gibi mobbingin ast tarafından üste uygulanabilirliğinin tipik bir örneğidir.

İşyerlerinde Mobbing Sayılabilecek Haller (Mobbing Örnekleri)

Psikolojik taciz sözlü veya fiziki şekilde bir çok hareketle gerçekleşebilmektedir. Ancak mobbing davaları konusunda daha yol gösterici olması açışından sıklıkla karşılaşılan iş yerinde psikolojik taciz sayılabilecek halleri aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür.

• Çalışana görev tanımı dışında vazifeler yüklemek
• Tacizde bulunmak
• Tehdit etmek
• Yapılan işleri küçümsemek
• Çalışanın işlerini yapmasına engel olmak
• Argo kelimelerle hitap etmek
• Diğer çalışanlara karşı rencide edici sözlerle hitap etmek
• Çalışana yapabileceğinden fazla iş vermek
• Özel hayata ilişkin bilgilerin iş yerinde ifşa edilmesi
• Çalışanın görev yerinin sık sık ve gerekçesiz olarak değiştirilmesi

İşyerlerinde Mobbing Nasıl İspatlanır?

İş yerinde mobbinge maruz kaldığını düşünen ve bu konuda psikolojik taciz davası açmayı düşünen kişilerin öncelikle araştırma konusu yapmış olduğu durumların başında iş yerinde psikolojik taciz nasıl ispatlanır durumu gelmektedir. Bu konuda genel geçerli bir uygulama bulunmamaktadır. Bu nedenle konuya yargı kararları doğrultusunda bir cevap vermek daha yerinde olacaktır. Öncelikle belirtmekte fayda vardır ki; İşyerlerinde mobbing ispatı çalışana aittir.  Ancak psikolojik taciz davaları konusunda daha önce verilmiş yargı kararları incelendiğinde sadece çalışanın mobbing iddiasına dayalı bir şekilde psikolojik tacizin ispatlanması mümkündür değildir.

Mobbing davalarında en sık başvurulan delillerin arasında tanık beyanları gelmektedir. Ancak özellikle dikey mobbing söz konusu olması halinde tanıkların bu konuda beyanda bulunmakta çekindikleri gözlemlenmiştir. Bilindiği üzere dikey mobbing üst tarafından asta yapılan psikolojik taciz türüdür. Buna bağlı olarak çalışın işini kaybetme korkusu başta olmak üzere diğer nedenlerle psikolojik taciz konusunda tanıklık yapmaktan imtina ettikleri görülmüştür. Tanık beyanından başka sıkça başvurulan deliller; E-posta iletileri, mesaj kayıtları, iş yerinde bulunan kamera kayıtları olabilmektedir.

Ayrıca mobbinge maruz kalan çalışana yönelik yukarıda psikolojik taciz sayılabilecek haller başlığında belirtmiş olduğumuz durumların ayrıca Ceza Kanunu uyarınca suç teşkil etmiş olması durumunda yapılan soruşturma ve yargılama evrakları oldukça önemli bir yere sahiptir. Uygulamada sıkça karşılaşılan ve mobbing davalarında birinci derecede delil niteliği taşıyan durum ise psikolojik taciz raporudur. Ancak mobbing  raporunun yetkili makamlarca düzenlenmiş olması gerekmektedir.

Mobbing Raporu Nasıl Alınır?

İşyerlerinde mobbinge maruz kalan kişiler psikolojik taciz davası açmadan önce veya bu konuda yetkili makamlara şikayette bulunmadan önce mobbing raporu nasıl alınır konusunda araştırma yapmaktadır. Yargılama aşamasında bu durumun tespiti açısından mobbinge maruz kalan çalışanın mahkeme Adli Tıp Kurumuna veya konusunda uzman bilirkişi psikologlara sevki yapılarak mobbingin gerçekleşip gerçekleşmediği konusunda rapor alabilmektedirler. Ayrıca mobbing davasından önce çalışanın herhangi bir psikolojik tedavi görmesi halinde bu hasta evrakları delil olarak kabul edilebilmektedir.

Mobbing Davaları

Mobbing davaları çalışanın statüsüne göre kısmen farklılık göstermektedir. Daha çok özel sektör ve kamu sektöründe gerçekleşen mobbinge göre psikolojik taciz davalarının açılmasında görevli yargı mercii değişmektedir. Şöyle ki; işyerlerinde psikolojik taciz olayının özel sektörde meydana gelmesi halinde başvurulacak yargı mercii iş mahkemeleridir. Özel sektör çalışanı olarak görev yapan kişilerin öncelikle durumu Alo 170 hattına bildirmelerinde fayda vardır. Ayrıca psikolojik taciz davaları içerisinde oldukça yoğun hukuki bilgi ve işlem içeren davalardır. Bu konuda hukuki destek alınması dava sonucunu etki edebilmektedir. Bunun dışında 657 sayılı yasa kapsamında çalışan kamu personellerine karşı gerçekleşebilecek psikolojik taciz davalarında görevli mahkeme idare mahkemesidir. Ancak her iki durumda da yukarıda belirtmiş olduğumuz psikolojik taciz sayılabilecek haller (Mobbing Örnekleri) veya psikolojik taciz unsurları değişmemektedir.

İş Yerinde Mobbing ve Hukuki Sonuçları

İşyerlerinde mobbing; Şiddet, taciz, saldırı, hakaret veya tehdit gibi gerçekleşebilmektedir. Bu durumlar ayrıca Türk Ceza Kanunu uyarınca suç teşkil eden eylemlerdir. Mobbinge maruz kalan çalışan yukarıda belirtmiş olduğumuz psikolojik taciz sayılabilecek halleri kesin ve inandırıcı deliller ile ispatlaması halinde mobbing uygulayan kişi ayrıca hürriyeti bağlayıcı ceza ile cezalandırılması mümkündür. Ceza Yargılaması sonucu mobbing uygulayan amir, üst, yönetici veya çalışan bu konuda ceza alması halinde psikolojik taciz davalarında da oldukça önemli bir yere sahiptir. psikolojik taciz davaları ve hukuki sonuçları olarak değinmek istediğimiz bir başka husus ise; psikolojik taciz nedeniyle tazminattır.

Psikolojik Taciz Nedeniyle Tazminat

Mobbing davalarında en sık rastlanan tazminat türü manevi tazminat ve kıdem tazminatıdır. Bilindiği üzere; mobbingin gerçekleşmesi çalışan tarafından haklı fesih hakkını doğurabilmektedir. Bu durumun varlığı halinde iş veren kıdem tazminatı ödemekle yükümlüdür. İşyerlerinde psikolojik taciz nedeniyle tazminat olarak karşılaşılan bir başka durum ise; Manevi tazminattır. Psikolojik taciz sayılabilecek haller büyük ölçüde kişilik haklarına yapılan bir saldırıdan ibarettir. Bu durumların varlığı da manevi tazminatın doğuşu için yeterli bir olgudur. Psikolojik taciz nedeniyle tazminata hükmedilebilmenin en önemli koşulu mobbing davaları ile bu durumun kanıtlanmış olması gerektiğidir. Bu konuda hukuki destek almak oldukça önemlidir.